Antidepressiva kunnen helpen tegen kanker
Ze blijken het immuunsysteem te helpen
Wat mij deze keer weer opviel in de wetenschappelijke bladen.
Veelgebruikte antidepressiva van het type serotonine heropname remmers (SSRI’s), zoals Prozac en Celexa, kunnen het immuunsysteem helpen bij het bestrijden van kanker. Amerikaanse wetenschappers ontdekten namelijk dat SSRI's tumoren met meer dan 50% kunnen verkleinen, door een eiwit te blokkeren dat bepaalde afweercellen remt. Deze doorbraak opent een nieuwe weg in kankerbehandeling met bestaande, veilige medicijnen.
Hoe ontdekte men dit nieuwe werkingsmechanisme?
De wetenschappers onderzochten allereerst waarom immuuncellen in tumoren minder effectief zijn. Ze ontdekten dat bepaalde T-cellen (CD8 cellen ofwel killer T-cellen) verhoogde niveaus bevatten van de serotonine-transporter SERT. Dit eiwit ruimt serotonine weg uit de tumoromgeving, terwijl T-cellen juist serotonine nodig hebben om optimaal te functioneren.
SERT werkt als een negatieve terugkoppeling: wanneer T-cellen tumoren herkennen, produceren ze serotonine voor eigen activatie. Tegelijkertijd maken ze meer SERT aan, dat deze serotonine weer weghaalt. SERT heeft namelijk een primaire taak: serotonine transporteren. Dit maakte het een aantrekkelijk doelwit voor serotonine heropname remmers omdat SSRI's al veilig en breed gebruikt worden.
Welke resultaten behaalde de nieuwe behandeling?
De wetenschappers testten SSRI's in muizen- en menselijke tumormodellen voor melanoom, borst-, prostaat-, darm- en blaaskanker. SSRI-behandeling verminderde gemiddeld de tumorgrootte met meer dan 50% bij alle onderzochte kankertypes. De medicijnen maakten killer T-cellen vooral effectiever in hun cytotoxische (celdodende) functie.
Melanoom en darmkanker reageerden het sterkst op de behandeling. Borstkankertumoren reageerden trager maar wel consistent over langere periode. De onderzoekers ontdekten dat SSRI's specifiek de effector- en proliferatieve T-cel populaties versterken, in tegenstelling tot uitgeputte T-cellen (T-cellen die door landurige activatie hun werk niet meer goed kunnen doen. Ze produceren minder cytotoxische stoffen).
Combinatietherapie
De wetenschappers combineerden SSRI's met bestaande immunotherapie (anti-PD-1 behandeling). De combinatie verkleinde tumoren aanzienlijk bij alle behandelde muizen en bereikte complete verdwijning in sommige gevallen. Deze synergie, (meer dan de som van beide delen) ontstaat omdat SSRI's en PD-1-remmers verschillende mechanismen gebruiken: SSRI's verhogen serotonine-signalering, terwijl PD-1-remmers uitputting (zie boven) voorkomen.
Waarom is dit belangrijk?
Deze ontdekking identificeert SERT als een nieuwe immuuncheckpoint en positioneert SSRI's als potentiële kankerbehandeling. Ongeveer één op de acht Amerikaanse volwassenen gebruikt antidepressiva, waarbij SSRI's het meest voorgeschreven worden. Ongeveer 20% van kankerpatiënten neemt al antidepressiva, wat directe onderzoeksmogelijkheden biedt.
Het hergebruiken van bestaande medicijnen bespaart aanzienlijke kosten. Het ontwikkelen van nieuwe kankertherapieën kost gemiddeld 1,5 miljard dollar, vergeleken met 300 miljoen dollar voor het herbestemmen van FDA-goedgekeurde medicijnen. Klinische correlatiestudies toonden al aan dat hoge SERT-expressie in tumoren geassocieerd wordt met slechtere overleving bij verschillende kankertypes.
Doseringen en mogelijke bijwerkingen
Voor kankerbehandeling gebruikten onderzoekers SSRI-doses vergelijkbaar met antidepressieve behandeling. Fluoxetine (Prozac) dienden ze toe in doses van 10 milligram per kilogram lichaamsgewicht per dag, ongeveer driemaal de standaard antidepressieve dosis. Citalopram (Celexa) gebruikten ze in doses van 30 milligram per kilogram per dag.
SSRI's hebben een gunstig veiligheidsprofiel bij depressiebehandeling, maar hogere doses voor kankerbehandeling kunnen andere bijwerkingen veroorzaken. De onderzoekers rapporteerden geen ernstige bijwerkingen in diermodellen bij therapeutische doses. Wel moeten kankerpatiënten die al SSRI's gebruiken mogelijk hun dosering aanpassen. Interacties met bestaande kankermedicijnen vereisen zorgvuldige monitoring.
Vervolgstappen richting kliniek
Amerikaanse onderzoekers plannen nu een klinische fase I-studie die binnen 18 maanden moet starten. Melanoom- en darmkankerpatiënten komen als eerste in aanmerking voor behandeling, gevolgd door prostaatkankerpatiënten binnen drie jaar. Borstkankerstudies starten naar verwachting binnen vier jaar vanwege de tragere respons.
Deze geplande klinische studie gaat behandelingsresultaten tussen kankerpatiënten die SSRI's nemen vergelijken met degenen die dat niet doen. Daarnaast gaan ze onderzoeken wat de optimale dosering en timing van SSRI-combinatietherapie most zijn. Het gebruik van reeds goedgekeurde medicijnen kan het proces naar patiënten aanzienlijk versnellen vergeleken met volledig nieuwe therapieën.
Onderzoekers verwachten dat tumoren met hoge SERT-expressie het beste reageren, ongeacht het kankertype. Ze ontwikkelen daarom diagnostische tests om SERT-niveaus in tumoren te meten voordat behandeling start.
Bron: Cell https://doi.org/10.1016/j.cell.2025.04.03