Wat mij deze keer weer opviel in de wetenschappelijke bladen.
Nieuw onderzoek toont aan dat dopamine een sleutelrol speelt bij het uitwissen van angstherinnering door specifieke hersencellen te activeren. Wetenschappers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Cambridge USA, bereikten hiermee een doorbraak in ons begrip van angstverwerking. Dopamine is een neurotransmitter en hormoon dat betrokken is bij gevoelens van plezier, motivatie en beloning zodanig dat men het ook wel gelukshormoon noemt.
Een strijd in het emotionele brein
Diep in onze hersenen ligt de amygdala, een amandelvormig gebied dat cruciaal is voor emotionele verwerking. Daar bevinden zich twee groepen hersencellen. De ene groep geeft een respons bij angst, terwijl de andere juist reageert op positieve ervaringen*. Deze twee groepen zijn voortdurend in een soort balans en vechten ondertussen een stille strijd uit, die bepaalt of we een situatie als bedreigend of veilig ervaren.
*De twee verschillende groepen hersencellen zijn de Rspo2+-neuronen, die actief worden bij angst, en de Ppp1r1b+-neuronen die reageren op beloning.
Muizen verliezen hun angst
Het onderzoeksteam bestudeerde dit hersengebied bij muizen. Ze gebruikten een klassieke angstconditioneringsmethode: Eerst leerden ze de muizen bang te zijn voor een bepaalde ruimte door ze daar kleine stroomschokjes te geven. De muizen bevroren van angst als ze later in deze ruimte kwamen. Daarna brachten de onderzoekers de muizen steeds terug naar dezelfde ruimte, maar zonder schokjes. Hierdoor leerden de dieren geleidelijk dat de ruimte nu veilig was.
Hightech kijkje in het brein
Om te zien wat er precies gebeurde binnenin de hersenencellen, gebruikten de wetenschappers meerdere geavanceerde methoden. Ze brachten genetisch gecodeerde fluorescerende sensoren (ofwel lichtgevende stofjes) in, die oplichten als dopamine actief is. Vervolgens konden ze dit licht meten door middel van dunne glasvezels, een techniek genaamd 'fiber photometry'. Zo konden ze in realtime zien wanneer en waar dopamine werd afgegeven.
Daarnaast paste het team optogenetica toe. Dat is een revolutionaire techniek waarbij men lichtgevoelige eiwitten in specifieke hersencellen brengt. Met behulp van wederom dunne glasvezels konden ze vervolgens met licht bepaalde neurongroepen aan- of uitschakelen, precies wanneer ze dat wilden.
De ontdekking: tweespalt in het gelukssysteem
De metingen brachten iets verrassends aan het licht. Dopamine bleek een dubbele rol te spelen. Bij het overwinnen van angst maakt dopamine vooral de 'positieve' hersencellen’ actief**. Deze activiteit piekte precies op het moment dat de muizen stopten met bevriezen.
**De beloningsreagerende Ppp1r1b+-neuronen in het achterste deel van de amygdala.
Nog opvallender: hoe krachtiger het signaal in deze beloningsneuronen, hoe sneller de muizen hun angst verloren. Via de optogenetica bewezen de onderzoekers het oorzakelijk verband.
Want ook het tegenovergestelde effect bleek te kloppen. Wanneer ze met hun optogenetica-techniek kunstmatig de dopamine bij deze beloningsneuronen*** versterkten, kwam de angst juist terug, zelfs zonder dat er iets engs gebeurde. Dit verklaart misschien waarom angsten soms plotseling kunnen terugkeren..
*** de Rspo2+-cellen
Aparte hersenbanen voor tegengestelde effecten
Het team ontdekte dat deze signalen komen van afzonderlijke groepen cellen in het ventrale tegmentale gebied (VTA), een belangrijk dopamineproducerend hersengebied. De neuronen die naar beloningscellen projecteren liggen vooral in het mediale en achterste deel van de VTA, terwijl die naar angstcellen vooral in het voorste en laterale deel liggen.
Ook vonden ze dat de beloningsneuronen veel meer D1-dopaminereceptoren bevatten, wat verklaart waarom deze cellen sterker op de neurotransmitter reageren.
Waarom is dit belangrijk?
Deze ontdekking biedt cruciale inzichten voor de behandeling van angststoornissen zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS). Bij deze aandoeningen werkt het mechanisme voor angst los te laten niet goed, waardoor mensen gevangen blijven in hun angsten.
Het onderzoek verklaart waarom medicijnen die het dopaminesysteem beïnvloeden soms tegenstrijdige effecten hebben bij angststoornissen. Sommige patiënten ervaren verlichting, terwijl anderen juist meer angst rapporteren.
Deze nieuwe kennis kan leiden tot gerichte behandelingen die specifiek de beloningsgevoelige neuronen activeren zonder de angstcircuits te stimuleren. Dit zou een doorbraak betekenen voor de 17% van de mensen die met angstproblemen kampen rond stressvolle gebeurtenissen.
De onderzoekers beweren dat ze hiermee een soort schakelaar in de hersenen ontdekten die de overgang van angst naar veiligheid regelt, Door selectief de juiste neuronen te activeren, kunnen we mogelijk nieuwe methoden ontwikkelen om hardnekkige angsten te behandelen.
Bron: PNAS 2025 Vol. 122 No. 18 e2501331122 https://doi.org/10.1073/pnas.2501331122